-
1 щIэкIын
(щIокI) неперех. гл. 1. выйти откуда-л./ Псэуалъэ гуэрым и кIуэцIыр е зыгуэрым и щIагъыр, лъабжьэр къэбгынэн.Пэшым щIэкIын.2. переносное прочитать что-л. от начала до конца/ Зыгуэр и пэм къыщыщIэдзауэ и кIэм нэс джын, щIэджыкIын.Тхылъым етIуанэу щIэкIын.3. переносное протухнуть ( о яйце под наседкой)/ Джэдкъуртым щIалъхьа джэдыкIэр шкIумпI хъун, джэджьей иримыщIэу къэнэн.4. переносное проходить, пропускаться через что-л./ Щхьэл, шыбзэ, шэщIэху машинэ сыт хуэдэхэмкIэ зыгуэрхэр хьэжа, щIэхуа, гъэкъэбза с. ху. хъун.Iэрыгъадэ машинэм фэ Iув щIэкIыркъым.Гур щIэкIын см. гу II.Къарур щIэкIын см. къару.Лъэр щIэ(мы)кIын см. лъэ.Лъы щIэкIын см. лъы.Нэгу щIэкIын см. нэгу.Псы щIэкIын см. псы.ЩIымахуэ щIэкIын см. щIымахуэ. -
2 лъы
кровь/ Гум къикIыу лъынтхуэхэмкIэ Iэпкълъэпкъым щызекIуэ ткIуаткIуэ плъыжь.* Къемэт.. и кIагуэм IэгупIэшхуэу IэгупIэшхуэу лъыр къызэпхивауэ щилъагъум, ар бащлъыкъымкIэ щIиуфащ. Аб.Лъы гъэжэн пролить кровь.Лъы еуэн пустить кровь.Лъы къегъэубжьытхын дать жару кому-л. (букв. заставить кого-л. плеваться кровью).Лъы къигъэкIын = лъыпэ къигъэкIын.Лъы къыхэшын брать кровь.* Iэпэм лъы къыхэшын.Лъы къыщIэлъэдэжын поправиться, прийти в нормальное состояние (напр. после болезни).Лъы нэпс щIэгъэкIын проливать горючие, кровавые слезы.Лъы хэкIэн влить кровь в кого-л. (напр. в больного).Лъы щIэжын мстить кому-л.* Хейм и лъыр хамэм ещIэж. (погов.)Лъы щIэкIын исходить, истекать кровью.Лъы щIэгъэкIын = лъы щIэгъэткIун.Лъы щIэгъэткIун обессилить кого-л.* Пэжыр къыупсэлъмэ {гъэпщылIакIуэхэм} лъы пщIагъэткIур. П. Б.Лъы щIэткIукIын обессилеть, изнемочь.Лъы щIэувэн (къыщIэувэн) наливаться кровью.* Балий хъугъэ зыхидзауэ, НэкIум лъы къыщIэуват. Щ. А.Лъыр щIэфыкIын пить кровь.Лъы IэмпIэ къыщIэмыкIын находиться в состоянии гнева.Лъы IэмпIэ къыщIэмынэжыху до последней капли крови.Лъыпэ къигъэкIын совершить жертвоприношение.Лъыр гъэгъун простить кровь ( убийство) кому-л.Лъыр къэвэн негодовать.* Сэ куэд щIауэ си лъыр къовэ, Астемыр, - жиIэрт Елдар. КI. А.{И} лъыр къэгъэкъуэлъэн сильно разгневать кого-л.{И} лъыр къэкъуэлъэн сильно гневаться.{И} лъыр къэплъын = {и} лъыр къэкъуэлъэн.Лъыр {нэм} къытелъэдэн налиться кровью ( о глазах).Лъыр мыгъэгъун отомстить за убийство.лъы къэплъыгъуэ период бурного роста и развития ( молодого человека)/ ЩIалэгъуэ, цIыхум и Iэпкълъэпкъым зыщиужь лъэхъэнэ.ЩIалэ зи лъы къэплъыгъуэ.лъы уасэ устар. откуп, который дает убийца родственникам убитого в знак примирения/ ЛIы зыукIам иукIам и Iыхьлыхэм ярит зэкIужыпщIэ.* Лъы уасэрэ пхъу уасэрэ игъэбея щыIэкъым. (погов.)лъы уэтэпс нагноение/ УIэгъэм, гуэрэфым къиж лъы зыщIэт шын.УIэгъэм лъы уэтэпс къижырт.Гущхьэ лъы уэтэпс хъун см. гущхьэ.Лъы уэтэпс щIын измучить кого-л. Уи бампIэм лъы уэтэпс сищIащ.Лъы фIей подлец, негодяй/ Бзаджэ, бзаджэнаджэ.Лъы фIей щIэтын иметь грязную душу. -
3 щIэкIын
неперех.1) выходить, выйти откуда-л.унэм щIэкIын выходить из дому2) опускаться, опуститься (о внутренних органах)3) терять, потерятьабы лъы куэд щIэкIащ он потерял много крови -
4 щIэгъэкIын
-
5 къару
I 1. сила, мощь ( физическая)/ Лъэщагъ, бланагъэ.Къару ин зыхэлъ цIыху.2. переносное войско/ Дзэ, зауэным хуэгъэса цIыху гупышхуэ.* Тырку сулътIан Исхьэкъ къаруушхуэ и гъусэу Щам щIыналъэм техьащ. Н. Ш.{И} къару дэхуэн 1) осилить что-л. 2) стерпеть что-л.{И} къару емыблэжын не жалеть своих сил.Къару ехьэлIэн приложить силы к чему-л.{Зи} къару изыгъуэ = зи къару илъыгъуэ.{Зи} къару илъыгъуэ молодой, полный сил.{И} къару илъын быть в силе.{И} къару хунэсын быть в состоянии, мочь что-л. сделать.* И къару хунэсмэ а щIалэм и ныбжьэгъум щхьэкIэ имыщIэн щыIэтэкъым. фольк.Къаруи-псэруи къыхуэмынэн дойти до изнеможения.{И} къарум кIэричын начать терять силу, слабеть.Къарум къихь къэмыгъанэу = {и} къарум къызэрихькIэ.{И} къарум къищтэн справиться с чем-л., осилить что-л.{И} къарум къызэрихькIэ изо всех сил.{И} къарур зэрыубыдын окрепнуть, возмужать.Къарур ухын обессилеть, изнемочь.Къарур щIэкIын обессилеть.* Председателым и къарур щIэкIауэ уанэгум ист. Iуащхь.Къарур щIэткIукIын см. къарур щIэкIын.Къарур щIэхын обессилить.* Абы и къарур узым щIех, лъы къиубжьытхыу щIедзэ. Iуащхь.Къару илъыгъуэ пора расцвета сил.II см. къарууфIэ. -
6 щIэжын
I (щIож) неперех. гл. 1. выбежать откуда-л., из-под чего-л./ ЖэрыгъэкIэ зыгуэрым къыщIэкIын.Унэм щIэжын.2. вытечь из чего-л., из под чего-л./ ТкIуаткIуэ гуэр зыгуэрым и щIагъым, лъабжьэм, лъащIэм къыщIэкIын.Шэжыпсыр кхъуейм щIэжын.3. выкатиться из чего-л., из-под чего-л./ Зыгуэр(топ, шэрхъ н. къ.) зыгуэрым и щIагъымкIэ, лъабжьэмкIэ щIэкIын.II (ещIэж) перех. гл. 1. помнить/ Щымыгъупщэжауэ щытын, гум илъын.* СощIэж, Мадинэ и набдзэр МазэщIэм хуэдэу къурашэу, пшэкIухьым хуэдэу щхьэц фIыцIэм напэхум жьауэ трищIэу. Щ. А.2. см. цIыхужын II.III:лъы щIэжын см. лъы.